Gelukkige verjaardag PROBA2!

Français English

Op 2 november 2009, bracht een Russische Rockot raket de PROBA2-satelliet in een baan om de Aarde. De wetenschappelijke missie van PROBA2 wordt geleid door wetenschappers van de Koninklijke Sterrenwacht van België in Brussel. In de vijf jaren sedert de lancering draaide PROBA2 al meer dan 25000 rondjes om de Aarde — meer dan een miljard kilometer —, maakte de satelliet meer dan een miljoen beelden van de Zon, en werden meer dan 6000 zonnevlammen waargenomen.

Naast verschillende nieuwe ruimtevaarttechnologiën, bevat de PROBA2-satelliet twee instrumenten om de Zon waar te nemen: SWAP, een ultra-violet telescoop, en LYRA, een radiometer die de lichtintensiteit in verschillende golflengtes meet. Samen leveren deze twee instrumenten belangrijke informatie () over de zonnefenomenen die het ruimteweer bepalen in de omgeving van de Aarde. De waarnemingen van de Zon hebben geleid tot tientallen publicaties in wetenschappelijke tijdschriften () en nog veel meer presentaties op internationale wetenschappelijke conferenties. 

Om de vijfde verjaardag van PROBA2 te vieren, heeft het PROBA2 Science Center team aan de Koninklijke Sterrenwacht van België de belangrijkste waarnemingen verzameld die SWAP en LYRA gemaakt hebben tijdens de vijf jaren in de ruimte.

• De voortdurend veranderende Zon: Sterk belichte beelden van SWAP onthullen de dynamica van de zonne-atmosfeer op ongeziene schaal, zowel in tijd als ruimte. Deze waarnemeingen tonen aan dat de corona helder straalt in het extreme ultra-violet op veel grotere hoogte dan wetenschappers tot nog toe hadden verwacht en tonen de complexe, veranderlijke driedimensionele structuur terwijl de Zon om haar as draait.
  
  Klik op de afbeelding om een animatie te bekijken van de veranderende corona van de Zon.
   
• Dramatische uitbarstingen van de Zon: De zonneactiviteit verhoogt en verlaagt in een cyclus van 11 jaar, en we zijn momenteel dicht bij het maximum. Tijdens periodes van hoge activiteit, produceert de Zon regelmatig intense lichtflitsen die zonnevlammen heten. Die zonnevlammen zijn bij de meest energetische gebeurtenissen in het hele zonnestelsel: grote vlammen kunnen meer energie vrijmaken dan er op de hele Aarde samen gegenereerd is sinds mensenheugenis. Deze zonnevlammen gaan vaak samen met de uitstoot van deeltjes met hoge energie naar de interplanetaire ruimte. Deze deeltjes bereiken soms de Aarde en haar omgeving en kunnen daarbij enerzijds prachtig poollicht produceren, anderzijds kunnen ze echter ook onze communicatie- en navigatiesystemen verstoren. Zonnevlammen zijn het makkelijkst te zien in extreem ultra-violet en X-stralen. SWAP en LYRA zijn bijgevolg uitermate geschikt voor het waarnemen ervan. De gegevens van deze en gelijkaardige instrumenten worden dan ook dagelijks gebruikt door ruimteweersvoorspellers.

  Op 14 oktober 2014, werd op de Zon één van de grootste zonnevlekken van de huidige zonnecyclus zichtbaar. Deze zonnevlek veroorzaakte een grote uitbarsting en een zonnevlam die aanleiding gaven tot een spectaculair systeem van magnetische lussen op de Zon. SWAP heeft deze dramatische gebeurtenis, die zich over verschillende dagen voltrok, duidelijk waargenomen. Dit heeft geleid tot één van de meest spectaculaire animaties van de afgelopen vijf jaar.

  
  Klik op de afbeelding om een animatie te bekijken van de spectaculaire uitbarsting die op 14 oktober begon.

  Terwijl deze vlek over de Zon trok, produceerde ze verschillende grote zonnevlammen uit klasse X, de helderste klasse die er is, wat de periode tussen 17 en 27 oktober tot de meest actieve maakt van de huidige zonnecyclus. Waarnemingen met LYRA gaven een nooit geziene kijk op deze vlammen.

Een zonnevlam van lange duur, gezien door LYRA in oktober 2014. Dit was de eerste vlam uitgestoten door de grote zonnevlek en is de vlam die samenging met de bovenstaande  SWAP-animatie.

• Zonsverduistering: Astronomen nemen al eeuwen zonsverduisteringen waar, waarbij de Maan de Zon verduistert. Voor het ruimtetijdperk kon men de zonnecorona enkel zien tijdens dergelijke verduisteringen. Vandaag vormen ze nog steeds de ideale omstandigheden om de buitenste lagen van de zonne-atmosfeer waar te nemen en te analyseren. SWAP en LYRA zien gewoonlijk twee zonsverduisteringen per jaar. Bij deze gelegenheden organiseren we speciale waarnemingscampagnes, vaak in samenwerking met astronomen op de grond. Vorige week, op 23 oktober, namen SWAP en LYRA een gedeeltelijke zonsverduistering waar, en produceerden zeer interessante waarnemingen. (Voor een volledige beschrijving van de waarnemingen tijdens de zonsverduistering, inclusief een paar effecten buiten de zonsverduistering die we zien in de SWAP-animatie, klik hier ().)
  
  Klik op de afbeelding om een SWAP animatie te bekijken van de meest recente zonsverduistering, van 23 oktober 2014.

  
  LYRA-lichtcurves van de eerste zonsverduistering waargenomen door PROBA2, slechts een paar dagen nadat de instrumenten aangezet werden. De vervorming van de zwarte en blauwe LYRA-curves wordt veroorzaakt door een enorm grote, heldere zonnevlek op het noordelijk halfrond van de Zon. Een SWAP animatie van die gebeurtenis kan je hier zien.

  
   

• Komeet Lovejoy: SWAP is één van de weinige EUV-telescopen die ooit een komeet hebben waargenomen. In 2011 passeerde de komeet Lovejoy op minder dan 800000 km van het oppervlak van de Zon, amper twee keer de afstand tussen de Aarde en de Maan. Niemand had verwacht dat de kleine, bevroren komeet zijn vurige ontmoeting met onze ster zou overleven, maar ze kwam blijkbaar intact achter de Zon vandaan, en beelden van de doortocht leverden waardevolle informatie zowel over de komeet als over de zonnecorona.
  
  Klik op de afbeelding om een animatie te bekijken van SWAPs zicht op ontmoeting tussen de komeet Lovejoy's en de Zon.

Een animatie van de missie, inclusief simulaties van het in een baan brengen van de satelliet, uitgebracht ten tijde van de lancering, is beschikbaar via de ESA website.

De verwezenlijkingen van PROBA2 zijn het resultaat van de bijdragen van vele partners, zowel uit België als uit het buitenland. Het PROBA2 Science Center team is bijzonder erkentelijk voor de bijdragen van het European Space Agency en haar Station in Redu evenals het PRODEX Programma, het Belgian Science Policy Office, het Centre Spatial de Liège, het Physikalisch-Meteorologisches Observatorium Davos, QinetiQ, de Koninklijke Sterrenwacht van België en haar Solar-Terrestrial Centre of Excellence en Solar Influences Data Analysis Center, en vele anderen.